تاریخ تشکیل اولین بورس در جهان مربوط است به قرن هفدهم میلادی؛ در اوایل این قرن در آمستردام هلند نخستین بورس در جهان تشکیل شد. بورس اوراق بهادار تهران نیز دارای تاریخچه ای برای خود بوده و در طی سالیان از زمان تاسیس تاکنون فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است.
چگونگی پیدایش بورس اوراق بهادار تهران
قدمت بورس اوراق بهادار تهران به سال ۱۳۱۵ برمی گردد. در آن زمان شخصی اهل بلژیک، به نام ( ران لوترفِلد ) مطالعات وسیعی در رابطه با چگونگی تشکیل بورس اوراق بهادار تهران انجام داد و پس از آن اساسنامه ی بورس را تدوین کرده و به مسئولان آن زمان تحویل داد؛ اما به دلیل شرایط خاص آن زمان و همچنین وقوع جنگ جهانی دوم، بررسی این موضوع و راه اندازی بورس در ایران به تعویق افتاد.
تاسیس بورس اوراق بهادار تهران
پس از گذشت ۲۵ سال، در سال ۱۳۴۱ با حضور نمایندگانی از وزارت های دارایی و بازرگانی و همچنین بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، کمیسیونی تشکیل شده و برای تاسیس بورس اوراق بهادار تهران، توافق نامه ی اولیه ای منعقد شد.
در اواخر سال۴۱، نمایندگانی از بورس بروکسل به همراه دبیرکل این بورس به ایران سفر کردند تا با مشارکت هم بورس در ایران راه اندازی شود. در نهایت پس از چهار سال و در سال ۱۳۴۵، قوانین مربوط به تشکیل بورس اوراق بهادار به تصویب مجلس رسید و از طرف وزارت اقتصاد برای اجرا به بانک مرکزی ابلاغ شد.
با گذشت یک سال از ابلاغ قانون تشکیل بورس ، در بهمن سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران شروع به کار کرد و اولین معامله نیز بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که در آن زمان از مهمترین واحدهای تولیدی و اقتصادی به شمار می رفت و همچنین سهام شرکت ( نفت پارس)، صورت گرفت. بدین گونه بورس تهران فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به چهار بخش تقسیم می شود:
- بخش اول از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷
- بخش دوم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷
- بخش سوم از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۳
- بخش چهارم از سال ۱۳۸۴ تا به امروز
۱- بخش اول از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷
فعالیت سازمان بورس در ایران از سال ۱۳۴۶ آغاز شد. در بهمن آن سال سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی مورد معامله قرار گرفت و پس از آن اوراق قرضه دولتی، شرکت نفت پارس، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباسآباد وارد بورس شدند و بدین گونه فعالیت بورس و اوراق بهادار گسترش پیدا کرد؛
طبق بررسی های انجام شده در دوره ی اول فعالیت سازمان بورس اوراق بهادار تهران، تعداد شرکت ها و بانک های پذیرفته شده در بورس در این دوره از ۶ بنگاه با سرمایه ی ۶٫۲میلیارد ریالی به ۱۰۵ بنگاه به ارزش ۲۳۰ میلیارد ریال تا سال ۱۳۵۷ افزایش پیدا کرد. در این دوره ارزش معاملات از ۱۵ میلیون ریال در سال ۱۳۴۶، تا ۳۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ افزایش پیدا کرد.
۲- بخش دوم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷
پس از انقلاب اسلامی تغییراتی اساسی در اقتصاد کلان کشور اتفاق افتاد که باعث تحولات زیادی در بورس اوراق بهادار تهران شد.در تاریخ ۱۳۵۸/۳/۱۷ لایحه قانون امور بانک ها توسط شورای انقلاب به تصویب رسید که بنابر این قانون بانک های تجاری و تخصصی که شامل ۹ بانک تجاری و ۳ بانک تخصصی بود در هم ادغام شده و ملی شدند.
مدتی بعد، با ادغام شرکت های بیمه، مالکیت آنها به دولت سپرده شد. در این دوره که قبل از اولین برنامه ۵ ساله ی توسعه اقتصادی بود، تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، موجب خروج تعداد زیادی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس شد، به طوری که از ۱۰۵ شرکتی که تا سال ۵۷ در بورس پذیرفته شده بودند، فقط ۵۶ شرکت در بورس ماندند.
در سال ۶۷ حجم معاملاتی که انجام می شد ۹٫۹ میلیارد ریال بود در حالی که در سال ۵۷ این رقم ، ۳۴٫۲ میلیارد ریال برآورد شده بود. جنگ ایران و ابهام در آینده ی اقتصاد ایران از دلایل اصلی افت حجم معاملات در بورس آن سالها بود که این رکود و پایین آمدن میانگین حجم معاملات به کمترین میزان خود، تا سال ۶۷ ادامه داشت.
۳- بخش سوم از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۳
در این دوره عواملی چند باعث رونق بورس اوراق بهادار تهران و افزایش قابل توجه شرکتهای پذیرفته شده در این سازمان شدند. با پایان یافتن جنگ ایران و شروع برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی ایران، بورس اوراق بهادار تهران زمینه ای شد تا سیاست های خصوصی سازی توسط این سازمان اجرایی شود و اینگونه بود که بورس در ایران شروع به فعالیت کرد.
در این دوره بورس اوراق بهادار تهران نقش اساسی و مهمی را در توسعه اقتصادی بر عهده گرفت که اهم این وظایف عبارتند از:
- انتقال قسمتی از وظایف بخش دولتی به خصوصی
- جذب نقدینگی در کشور
- جمع آوری منابع پس اندازی که به صورت پراکنده وجود داشت و رهنمون کردن آن به سمت سرمایه گذاری در قسمت توسعه ی اقتصادی
- تشویق بخش خصوصی برای فعالیت و شرکت در فعالیت اقتصادی
بهره بردن از بورس در ایران برای سیاست گذاری اقتصادی سبب شد تا تعداد بنگاه های پذیرفته شده در این بازار بسیار بیشتر شده و این خود افزایش حجم معاملات را در بر داشت. طوری که حجم معاملات از ۹٫۹ میلیارد ریال در سال ۶۷ به ۲۰۲٫۱۰۴ میلیارد ریال افزایش پیدا کرد و تعداد شرکت هایی که در بورس سرمایه گذاری کردند از ۵۶ شرکت به ۴۲۲ عدد افزایش یافت.
۴- بخش چهارم از سال ۱۳۸۴ تا به امروز
سال ۸۴ برای بورس اوراق بهادار تهران، سالی همراه با کاهش و افت شاخص بود. اتفاق های مهم داخلی و خارجی در این سال، روند کاهشی شاخص بورس را تا آذر ماه ادامه دار کرد اما در آذر ماه این سال با سیاست های اتخاذ شده توسط سازمان بورس و تلاش دولت در این زمینه تا حدودی از روند کاسته شدن معیار فعالیت بورس جلوگیری به عمل آمد.
با توجه به این اقدامات حجم معاملات بورس در سال ۸۵ به تعادل رسید؛ و تعداد شرکتهای پذیرفته شده از ۴۲۲ به ۴۳۵ افزایش یافت؛ که این روند تا به امروز ادامه داشته و همواره بورس تهران دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است.
بازار بورس بورس اوراق بهادار تهران در طی این سال های اخیر افت و خیز بسیاری را تجربه کرده است. با توجه به اهمیت بازار سهام در ایران، افراد زیادی از سرمایه گذاری در این بازار و کسب سود، استقبال کرده اند.
سرمایه گذاری در بورس ایران نیازمند آموزش بورس است؛ آموزشی کافی و وافی که با تکیه بر اطلاعات درست، به سرمایه گذاری در بازار سهام و اوراق بهادار پرداخته و بتوان ارزش سرمایه خود را افزایش داد.