حجم مبنا از جمله مفاهیم مهم بورس است که آشنایی با آن از جهاتی بسیاری مهم است. این فاکتور عددی را نشان می‌دهد که لازم است سهم در هر جلسه‌ی معاملاتی به همان میزان معامله داشته باشد. از همین رو میزان حجم معاملات و حجم مبنا دو مفهوم وابسته به هم هستند. حجم مبنا یکی از فاکتورهایی است که نقش بسیار اساسی در تحلیل و تصمیم‌گیری افراد برای خرید سهام دارد.
هنگامی که به صفحه‌ی یک نماد در سایت شرکت فناوری مدیریت بورس تهران مراجعه می‌کنید، برخی اطلاعات را می‌توانید ببینید. افزون بر این مفهوم، موارد دیگری اعم از تعداد و حجم معاملات، ارزش معاملات، تعداد سهام، سهام شناور، قیمت پایانی و میانگین حجم ماه نیز در این صفحه قابل مشاهده هستند. تمام این موارد در قالب مهارتی به نام تابلوخوانی قرار می‌گیرند.
حجم مبنا چیست؟
برای توضیح حجم مبنا اجازه دهید مثالی ارائه کنیم. یک لیوان را در نظر بگیرید. این ظرف گنجایش مشخصی دارد. اگر تنها بخشی از این گنجایش را پر کنیم، لیوان هم‌چنان فضای کافی برای دربرگرفتن آب بیشتر دارد. برای اینکه بتوانیم از تمام ظرفیت لیوان بهره‌مند شویم، باید تا جایی که گنجایش دارد آن را پر کنیم. مفهوم حجم مبنا نیز دقیقا مانند گنجایش لیوان است.
در سهام شرکت‌ها محدوده‌ی قیمتی به نام حجم مبنا تعریف میشود. این میزان نشان‌دهنده‌ی این است که حجم معاملات تا چه اندازه‌ای باید باشد تا تغییرات قیمت را به صورت کامل پوشش دهد. یعنی در صورتی که معاملات به اندازه‌ای باشد که به این عدد برسد و یا از آن عبور کند، آن‌گاه تغییرات قیمت پایانی به صورت کامل لحاظ خواهد شد. به این ترتیب اگر حجم مبنا کاملا پر شود و مثلا قیمت پایانی نیز پنج درصد رشد کرده باشد، تمام این پنج درصد در قیمت سهام تاثیر می‌گذارد.
در نظر بگیرید که دامنه‌ی نوسان مجاز برای هر سهم مثبت و منفی پنج است. یعنی هر سهم روزانه می‌تواند در این بازه نوسان داشته باشد. اگر حجم مبنا در یک سهم پر شود، در این صورت دامنه‌ی نوسان به طور کامل روی قیمت پایانی سهم اثر می‌گذارد. اگر این حجم به طور کامل پر نشود، با توجه به درصد آن، محاسباتی انجام میشود و قیمت پایانی آن روز به دست می‌آید. برای درک بهتر این مفاهیم، باید آموزش‌های تابلوخوانی را با دقت تمام پیگیری کنید. سپس با توجه به موارد فوق می‌توانید بهترین سهم ممکن را خریداری کنید. به این صورت با توجه به میانگین حجم معاملات در ماه می‌توانید پیش‌بینی کنید که چه اتفاقاتی در سهام خواهد افتاد.
مزیت حجم مبنا و ملاک تعیین آن چیست؟
نوسانات قیمتی همواره یکی از معضلات بازارهای مالی به شمار می‌رود. حجم مبنا این امکان را فراهم می‌کند تا این نوسانات به میزان متعارفی صورت گیرد. در حقیقت این مفهوم عاملی بازدارنده در برابر رشد و افت غیرمعقول قیمت سهام است.
به این امر فکر کنید که در هر بازاری افراد منفعت‌طلب در کمین یک فرصت نشسته‌اند تا بتوانند به کسب سود برسند. حجم مبنا به دلیل محدودیتی که در نوسان قیمتها ایجاد می‌کند چنین فرصتی را از سودجویان سلب می‌کند. به این ترتیب سهام‌داران نیز کمتر متضرر می‌شوند. تمام این قوانین مرتبط با قیمت به نوعی برای اطمینان دادن به معامله‌گران و فعالان بازار بورس تصویب و اجرا می‌شوند.
در مورد تعیین حجم مبنا، باید به تعداد سهام منتشره در بازار بورس توجه شود. به طور کلی به ازای هر ده‌هزار برگه سهام، ارزش مبنا برابر ۴ است. در این مورد حداقل ارزش مبنای شرکت‌ها با توجه به سرمایه‌ی آن‌ها نیز باید رعایت شده باشد. این موارد در جلسات هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسیده است.
تاثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی
برای مشاهده‌ی اثر میزان معاملات بر قیمت پایانی باید از این فرمول استفاده کرد:
قیمت پایانی امروز= قیمت پایانی روز گذشته + [(اختلاف قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی معاملات امروز × حجم معاملات امروز) / حجم مبنا].
اجازه دهید فرمول بالا را توضیح دهیم. با مراجعه به تابلوی هر نماد می‌توانیم قیمت پایانی روز قبل آن را ببینیم. اما در مورد میانگین وزنی باید گفت که این میانگین بیانگر این مسئله است که بیشترین حجم معاملات در چه قیمتی انجام شده است. مثلا ۲ میلیون معامله در قیمت ۲۵۰۰ تومان طی یک جلسه‌ی معاملاتی انجام میشود. در همین جلسه‌ی معاملاتی سهام، در قیمت ۲۳۰۰ تومان تنها شاهد ۷۰۰ هزار معامله است. پس قیمت پایانی به سمتی میل می‌کند که تعداد معاملات در آن بیشتر است. در این مثال میانگین وزنی برابر ۲۵۰۰ تومان است.
برای محاسبه اثر حجم مبنا در مشخص کردن صفر تابلو برای روز بعد، باید به حجم معاملات نیز توجه کرد. این عدد در صفحه‌ی نماد قابل دستیابی است. به این ترتیب با فرمول فوق می‌توان به آسانی قیمت پایانی روز را محاسبه کرد. محاسباتی از این دست و سایر مباحث مرتبط با قیمت در تابلوخوانی به صورت کامل مورد بررسی قرار می‌گیرد. هم‌چنین در تحلیل تکنیکال و یا تحلیل بنیادی به کمک این مفاهیم رفتار سهام در آینده پیش‌بینی میشود. از همین رو تسلط بر این موارد از جمله لازمه‌‌های بازار بورس است.
یک مثال برای درک بهتر حجم مبنا در بورس
فرض کنید قیمت پایانی یک سهم در روز گذشته ۵۰۰ تومان بوده است. میانگین وزنی معاملات امروز را نیز ۵۱۵ تومان در نظر بگیرید. حجم معاملات روز جاری عددی معادل ۳ میلیون سهم است. اما حجم مبنا در این سهم معادل ۶ میلیون است.
حال با در دست داشتن این اطلاعات می‌خواهیم بر اساس فرمول بالا قیمت پایانی را محاسبه کنیم:
قیمت پایانی= ۵۰۰+ [۱۵× ۳,۰۰۰,۰۰۰ ]/ ۶,۰۰۰,۰۰۰ = /۵۰۷,۵۰۰
اما منظور از این عدد چیست؟ همان‌طور که مشاهده کردید در مثال فوق حجم معاملات امروز دقیقا نصف میزان مبنا است. یعنی تنها نیمی از رشد قیمت پایانی نسبت به روز گذشته (که ۱۵ تومان بیشتر از روز گذشته بوده است)، در قیمت پایانی امروز لحاظ خواهد شد. به همین ترتیب اگر میانگین وزنی معاملات روز جاری، بیشتر یا مساوی حجم مبنا بود، در آن صورت تمام ۱۵ تومان در قیمت پایانی سهم محسوب می‌شد.
حجم مبنا در فرابورس
پیش از این در فرابورس مفهومی به نام حجم مبنا وجود نداشت. یعنی قیمت پایانی سهام همان‌گونه که ثبت می‌شد در معاملات روز فردا اثر می‌گذاشت. به این ترتیب اگر سهمی بدون دامنه‌ی نوسان و در ۲۰٪- باز می‌شد، فارغ از میزان معاملات، قیمت سهم به یک‌پنجم کاهش می‌یافت. اما در اسفندماه سال ۹۸ قانونی مبنی بر اعمال حجم مبنا بر نمادهای فرابورسی اعمال شد.
بر طبق این قانون دیگر تفاوتی بین بورس و فرابورس از نظر میزان مبنا وجود ندارد. همان‌گونه که مشاهده کردید دقت در این مفاهیم و سایر مسائل مورد بررسی در تابلوخوانی، عامل مهمی در کسب موفقیت و سودآوری در بازار سهام است. توجه به چنین مسائلی منجر میشود علاوه بر آشنایی بیشتر با سازوکار معاملات، دانش مالی خود را نیز افزایش دهید.
نتیجه گیری
نهایتا با توجه به ورود حجم زیادی از نقدینگی، اینگونه برآورد میشود که چهارچوب های قانونی نیز به مراتب حرفه ای تر و بهتر شوند، این قانون کمک می کند قیمتها براساس حجم های واقعی تر مشخص شده و اثر قیمت سازی در بازار کمرنگ تر شود.بعبارتی اگر حجم مبنا برابر با حجم معاملات یک روز یک نماد باشد، قیمت پایانی معاملات آن روز برابر با میانگین وزنی تمامی معاملات در آن روز خواهد بود. اما اگر مقدار معاملات انجام شده در یک روز تنها درصدی از حجم مبنا باشد دیگر نمی‌توانیم قیمت پایانی را فقط با گرفتن میانگین وزنی از تمام معاملات آن روز به دست بیاوریم.
