شاخص بورس از جمله مواردی است که می‌تواند راهنمای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران در بازار بورس باشد. هر یک از انواع شاخص بورس اطلاعاتی را در دل خود دارند که با بررسی و تحلیل آن‌ها می‌توان به میزان قابل‌قبولی از روند و وضعیت بازار مطلع شد. اطلاعات مربوط به شاخص بازار، از طریق پنل کارگزاری و هم‌چنین سایت بورس اوراق بهادار تهران قابل دسترسی است.
شاخص بورس در حقیقت یک معیار است. معیاری که می‌توان از آن اطلاعاتی مهم کسب کرد. این شاخص انواع مختلفی دارد که هر کدام بیان‌گر مطلبی هستند و محاسبه‌ی آن‌ها بر اساس فاکتورهایی خاص انجام می‌شود. بالا و پایین رفتن شاخص امری طبیعی است که در طول زمان و طی جلسات معاملاتی اتفاق می‌افتد.
نمی توان انتظار داشت که شاخص همیشه نزولی یا صعودی باشد. نوسان، ذات بازارهای مالی است. اما چه عواملی باعث افت یا رشد شاخص می‌شود؟ برای درک این مفاهیم، ابتدا باید مفهوم شاخص بورس را تعریف کنیم.
آشنایی با مفهوم شاخص بورس
هنگامی که سرمایه‌گذاران قصد خرید سهام را دارند، به روند بازار توجه می‌کنند. اما چگونه می‌توان روند بازار را تشخیص داد؟ شاخص بورس به طور نسبی نشان‌دهنده‌ی روند بازار است. در محاسبه‌ی شاخص، به وضعیت شرکت‌های فعال در بورس توجه می‌شود. بنابراین بالا رفتن شاخص به طور کلی نشان‌دهنده‌ی وضعیت خوب بازار و افت شاخص حاکی از روند نزولی بازار است.
اما نکته‌ی مهم این‌جاست که نمی‌توان تنها با نگاه کردن به یک عدد، به طور قطع در مورد روند بازار نظر داد. به همین دلیل بود که در بند قبلی گفتیم این عدد، تنها یک معیار نسبی است. از آن‌جا که شاخص بورس خود زیرمجموعه‌های دیگری را در بر می‌گیرد، بهتر است ابتدا با آن‌ها آشنا شویم تا بتوانیم به نتیجه‌گیری منطقی و بهتری دست پیدا کنیم.
نکته‌ی دیگری نیز در این میان حائز اهمیت است. اگر شاخص بورس منفی باشد نمی‌توان نتیجه گرفت که تمام نمادها زیان‌ده هستند و یا اگر این شاخص عددی مثبت را نشان دهد به آن معنا نیست که تمام نمادها در قیمت‌های مثبت معامله می‌شوند. با این تفاسیر حتی در بازاری با شاخص منفی هم می‌توان سود کرد و ممکن است در بازاری با شاخص مثبت نیز متضرر شد.
معرفی انواع شاخص بورس
انواع شاخص بورس عبارت‌اند از:
- شاخص کل
- شاخص قیمت (وزنی- ارزشی)
- شاخص کل (هم‌وزن)
- شاخص قیمت (هم‌وزن)
- شاخص آزاد شناور
- شاخص بازار اول
- شاخص بازار دوم
حال به طور خلاصه هر یک از این شاخص‌ها را شرح می‌دهیم.
- شاخص کل: این شاخص با نام شاخص قیمت و بازده نقدی نیز شناخته می‌شود. این شاخص بیان‌گر بازدهی سرمایه‌گذاری در بازار بورس است. دو عامل قیمت سهام و سود نقدی تقسیم‌شده میان سهام‌داران در این شاخص در نظر گرفته می‌شود.
شرکت‌هایی که سرمایه‌ی بیشتری دارند، اثر بیشتری بر این شاخص می‌گذارند. بر این اساس شرکت‌های بزرگ به شرکت‌های شاخص‌ساز مشهورند و سهام آن‌ها در افت یا رشد شاخص، بیش از سایر نمادها اثر می‌گذارد.
با انتخاب هر یک از انواع شاخص بورس در صفحه‌ی اصلی سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، می‌توانید نمادهای اثرگذار بر آن شاخص را به طور کامل مشاهده کنید.
- شاخص قیمت (وزنی- ارزشی): مشخص است که این شاخص نمایانگر سطح عمومی قیمت‌هاست. برخلاف شاخص کل، در این شاخص تنها قیمت مهم است و سود نقدی جایی در محاسبات ندارد. هم‌چنان شرکت‌های بزرگ‌تر اثر بیشتری بر این شاخص دارند.
- شاخص کل (هم‌وزن): این نوع از شاخص بورس مانند شاخص کل است. اما در شاخص کل گفتیم که شرکت‌های بزرگ‌تر ارزش بیشتری دارند. در شاخص هم‌وزن، ارزش تمام شرکت‌ها به صورت یکسان در نظر گرفته می‌شود.
- شاخص قیمت هم‌وزن: این شاخص مانند شاخص قیمت است اما وزن شرکت‌ها در آن به صورت یکسان در نظر گرفته می‌شود و تمام نمادها ارزشی برابر دارند.
- شاخص آزاد شناور: این شاخص، با توجه به سهام آزاد شناور محاسبه می‌شود. در واقع بخشی از سهام هر شرکت که نزد سهام‌داران عمده است، در این شاخص تاثیر نمی‌گذارد.
- شاخص بازار اول و بازار دوم: این دو شاخص بورس نشان‌دهنده‌ی سطح عمومی قیمت‌ها در بازارهای اول و بازارهای دوم بورس هستند.
انواع دیگر شاخص بورس
شاخص‌های بورس تنها به مواردی که در بالا ذکر شد ختم نمی‌شوند. علاوه بر شاخص‌های فوق‌الذکر، شاخص‌های دیگری نظیر شاخص ۵۰ شرکت فعال، شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، شاخص صنعت و شاخص مالی نیز وجود دارند. در این میان شاخص فرابورس نیز از دیگر انواع شاخص به شمار می‌رود.
شاخص صنعت به طور کلی نمایانگر سطح عمومی قیمت در هر یک از صنایع خودرو، فلزات اساسی، ساختمان و … است. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ نیز نشان‌دهنده‌ی سطح عمومی قیمت ۳۰ شرکت بزرگ است. شاخص مالی نیز به شاخص شرکت‌هایی که در حوزه‌ی سرمایه‌گذاری و امور مالی فعالیت دارند اشاره دارد.
هر یک از انواع شاخص بورس نشان‌دهنده‌ی اطلاعاتی است که آگاهی از آن مفید است و می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مفید باشد.
کاربردهای شاخص بورس
تاکنون از شاخص بورس و انواع آن سخن گفتیم؛ اما واقعا این اعداد چه کاربردی دارند؟ چرا توجه به شاخص این‌چنین مهم است؟
از آن‌جا که شرکت‌های فراوانی در بازار بورس حضور دارند، پیگیری و بررسی تک‌تک نمادهای بورسی کاری دشوار و غیرممکن است. از همین رو باید معیاری وجود داشته باشد تا بر اساس آن و از چند منظر مختلف روند و وضعیت بازار سرمایه را مشخص کرد.
شاخص بورس همان معیاری است که به آن نیاز دارید تا بتوانید عملکرد خود را بررسی کنید. مثلا زمانی که شاخص ۳۰ درصد رشد می‌کند باید ببینید آیا شما هم هم‌گام با این میزان سود کسب کرده‌اید یا خیر؟
هم‌چنین شاخص می‌تواند راهنمای شما در سرمایه‌گذاری باشد. با توجه به تغییرات شاخص در یک بازه‌ی زمانی مشخص می‌توان رفتار بازار را تا حدودی پیش‌بینی کرد و بر اساس آن دست به اقدام و عمل زد.
اصلاح و ریزش شاخص
وضعیت بازار همواره صعودی یا نزولی نیست. اما برخی مواقع پیش می‌آید که برخی از نمادها در قیمت‌هایی بالاتر از ارزش ذاتی‌شان معامله می‌شوند. دلیل این امر می‌تواند اخبار و حواشی بازار یا به طور کلی جو روانی حاکم بر جامعه و یا حتی شایعات نیز باشد.
به همین ترتیب شاخص بورس نیز با رشد چشم‌گیری مواجه می‌شود. در این مواقع سرمایه‌گذاران حرفه‌ای که می‌دانند این افزایش قیمت چندان مبنای حقیقی ندارد، اقدام به فروش سهام خود می‌کنند. به این ترتیب شاهد صف فروش خواهیم بود. در نهایت این موارد بر روی شاخص نیز تاثیر می‌گذارد که این امر را اصلاح شاخص می‌نامند.
در توضیح تفاوت میان اصلاح و ریزش باید گفت که اصلاح تا جایی اتفاق می‌افتد که قیمت‌ها به نزدیکی قیمت ذاتی سهام برسند. اما در هنگام ریزش، ارزش سهام حتی از ارزش ذاتی آن نیز پایین‌تر می‌آید.